Thời kỳ Ai Cập cổ đại được biết đến là một trong những nơi xuất hiện nền văn minh sớm nhất nhân loại. Những thông tin giới thiệu về Ai Cập cổ đại dưới đây sẽ mang đến những thông tin hữu ích để bạn hiểu hơn một giai đoạn rất quan trọng trong lịch sử nhân loại này.
Nội dung bài viết
Giới thiệu về Ai Cập cổ đại – Sự hình thành nhà nước Ai Cập cổ đại
Ai Cập cổ đại là một nền văn minh cổ đại nằm ở Đông Bắc châu Phi, tập trung dọc theo hạ lưu của sông Nile thuộc khu vực ngày nay là đất nước Ai Cập. Đây là một dải đất hẹp và dài, với chiều rộng trung bình từ 5 đến 22 km. Địa hình xung quanh được bao bọc bởi những dãy núi đá thẳng đứng và vùng sa mạc khô cằn của Libya về phía Tây.
Ai Cập cổ đại trải qua tình trạng cô lập với thế giới bên ngoài, với duy nhất một vùng đất hẹp ở phía Đông Bắc, gọi là Sinai, nối liền nước này với miền Tây Á. Qua eo đất này, các vị Pharaoh Ai Cập đã dẫn dắt quân đội thực hiện những cuộc xâm lược vào các quốc gia láng giềng. Đây cũng là con đường mà quân đội nước ngoài và các thương nhân, mang theo hàng hóa đa dạng từ các quốc gia châu Á và vùng Đông Địa Trung Hải, tiến vào Ai Cập.
Ai Cập cổ đại
Các tư liệu nhân chủng học và khảo cổ học đã khẳng định rằng lưu vực sông Nile đã có con người cư trú từ thời kỳ đồ đá cổ đại. Ban đầu, những người cư trú ở đây là thổ dân châu Phi, hình thành dựa trên việc kết hợp nhiều bộ tộc khác nhau.
Ngoài ra, có khả năng rằng một phần người Hamit từ tây Á đã nhập cư vào vùng hạ du sông Nile, từng bước hòa quyện với dân tộc địa phương, hình thành nên người dân mới – cư dân Ai Cập.
Vào thế kỷ thứ 3 TCN, một nhà sử học người Ai Cập tên là Manetho đã sáng tạo một hệ thống ghi chép về lịch sử. Manetho thu thập thông tin về các vị Pharaoh từ vị vua đầu tiên Menes cho đến thời của ông, tạo ra một danh sách gồm 31 triều đại. Danh sách này tạo nên một hệ thống sử liệu lịch sử vẫn còn được sử dụng cho đến ngày nay.
>> Có thể bạn quan tâm: Top 7 kỳ quan Ai Cập thế giới cổ đại có thể bạn chưa biết
Các thời kỳ của Ai Cập cổ đại
Nền văn minh Ai Cập được hình thành rõ nét là vào năm 3150 TCN (theo trình tự thời gian của bảng niên đại Ai Cập)với sự thống nhất chính trị của Thượng và Hạ Ai Cập dưới thời vị Pharaoh đầu tiên (Narmer, thường được gọi là Menes). Dưới đây là giới thiệu về Ai Cập cổ đại qua các thời kỳ giúp bạn hiểu hơn về đất nước này.
Giới thiệu về Ai Cập cổ đại qua các thời kỳ
Thời kỳ Tảo vương quốc
Thời kỳ Tảo vương quốc gồm cả vương triều thứ 1 và vương triều thứ 2, kéo dài từ khoảng 3100 TCN đến 2686 TCN. Nhân vật đầu tiên được ghi danh trong bảng phả hệ là vua Menes, người xuất thân từ vùng Tina thuộc miền nam Ai Cập. Trong truyền thuyết cổ xưa, Menes được cho là người đã thống nhất hai miền Thượng và Hạ Ai Cập, sáng lập vương triều thứ 1.
Trong giai đoạn đầu của triều đại, người vua đầu tiên này đã củng cố quyền kiểm soát đối với Ai Cập bằng cách thành lập kinh đô tại Memphis. Hành động này cho phép ông có khả năng kiểm soát nguồn lao động và nông nghiệp của vùng đồng bằng cũng như quản lý các tuyến đường thương mại quan trọng dẫn tới khu vực Levant.
Sự gia tăng quyền lực và sự thịnh vượng của các vị vua trong giai đoạn đầu của triều đại đã được thể hiện qua các ngôi mộ được xây dựng tinh tế, cùng với các công trình kiến trúc dành cho nghi thức thờ cúng và an táng tại Abydos. Những công trình này được sử dụng để tôn vinh các pharaoh như những vị thần sau khi họ qua đời.
Mặc dù còn nhiều khía cạnh còn thô sơ, nhưng nhà nước Ai Cập cổ đại đã mang trong mình nhiều đặc điểm của một quốc gia chuyên chế phương Đông. Điều này là một minh chứng cho thấy cư dân Ai Cập cổ đại đã bước vào một thời kỳ văn minh phát triển.
Các pharaoh của vương triều thứ nhất trị vì trong khoảng hơn 250 năm, trong khi vương triều thứ hai tồn tại trong khoảng 300 năm.
Thời kỳ Cổ vương quốc
Thời kỳ Cổ vương quốc trong lịch sử Ai Cập cổ đại gồm các vương triều từ thứ 3 đến thứ 6, kéo dài từ khoảng 2686 TCN đến 2181 TCN. Đây là giai đoạn đánh dấu sự củng cố của nhà nước trung ương và cũng là thời kỳ đầu tiên của sự phát triển thịnh đạt trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, chính trị và quân sự.
Sau khi hoàn thành việc thống nhất Ai Cập, các pharaoh thuộc vương triều thứ 3 và 4 tiếp tục tiến hành các cuộc tấn công xâm lược vào vùng Nubia và Sinai nhằm mở rộng lãnh thổ, cướp bóc tài sản và nô lệ.
Nhà nước chuyên chế trong thời Cổ vương quốc Ai Cập
Trong chính trị nội bộ, vương triều thứ 3 và 4 chú trọng vào việc củng cố quyền lực của chính quyền trung ương. Một biểu hiện rõ nét về sức mạnh và quyền lực vô hạn của vương quyền Pharaoh là việc xây dựng các công trình Kim tự tháp. Hầu hết các Pharaoh trong hai vương triều này đều xây dựng ít nhất một Kim Tự Tháp với kích thước khác nhau.
Pharaoh đầu tiên của vương triều thứ 3, Djoser, xây dựng Kim tự tháp Saqqara của mình, với 6 tầng và chiều cao 60m. Kim tự tháp lớn nhất là Kim tự tháp Giza, cao đến 146m, cũng là một trong những tòa tháp vĩ đại nhất còn tồn tại đến Ai Cập ngày nay. Hàng vạn người bị buộc phải tham gia vào công việc vất vả này, và nhiều người trong số họ phải hy sinh trong việc xây dựng trên sa mạc.
Chỉ có một chính quyền chuyên chế mạnh mẽ mới có thể tập hợp được tài nguyên và lao động khổ sai trong việc xây dựng và chiến tranh, đồng thời có đủ khả năng đàn áp sự phản kháng từ nô lệ và dân nghèo.
Theo truyền thuyết, Pharaoh sáng lập vương triều thứ 5 được cho là con của một nữ tu sĩ và thần Mặt Trời. Điều này đã thần thánh hoá quyền lực vô hạn của các Pharaoh. Nhờ vậy, các Pharaoh của vương triều thứ 5 và 6 đã có điều kiện để tiếp tục và phát triển một cách xuất sắc các chính sách nội và ngoại của những người tiền nhiệm.
>> Có thể bạn quan tâm: 7 kỳ quan thế giới cổ đại
Thời kỳ Chuyển tiếp thứ nhất
Kết thúc thời kỳ vương triều thứ 6, chuỗi các cuộc chiến tranh liên tiếp không chỉ gây hủy hoại nặng nề cho các vùng lân cận Ai Cập, mà còn đẩy thế lực của chính quyền pharaoh vào tình trạng suy yếu ngày càng. Điều này đã dẫn tới một giai đoạn thời kỳ phân hóa và sự sụp đổ. Quyền lực của các tầng lớp quý tộc địa phương ngày càng gia tăng, chúng tập trung sở hữu quyền thu thuế, quyền xử lý pháp luật và thậm chí tổ chức riêng các đội quân độc lập.
Trong bối cảnh này, các vị pharaoh thực tế chỉ có khả năng thống trị trên một phần hạn chế của lãnh thổ, tương tự như một chúa tể địa phương. Đồng thời, sự bất ổn nội bộ trong triều đình cũng dẫn đến những cuộc tranh chấp và đấu đá nội bộ không ngừng. Giai đoạn này trong lịch sử được gọi là Thời kỳ chuyển tiếp thứ nhất, bao gồm các vương triều từ 7 đến 10, kéo dài trong khoảng 125 năm (2181 TCN – 2055 TCN).
Cuối thời kỳ vương triều thứ 6, các cuộc chiến tranh liên tiếp không chỉ khiến cho các vùng xung quanh ai cập bị tàn phá nặng nề, mà còn làm cho thế lực của chính quyền pharaon ngày càng suy yếu, dẫn tới thời kỳ phân liệt và cát cứ. Thế lực của bọn quý tộc địa phương ngày càng lớn mạnh, chúng tập trung trong tay quyền thu thuế, quyền xét xử, và tổ chức đội quân độc lập của mình. Trong tình hình đó, các pharaon thực tế cũng chỉ thống trị trên 1 vùng đất đai nhất định, giống như 1 chúa châu khác mà thôi. Đồng thời nội bộ triều đình cũng liên tiếp xảy ra tranh chấp, thoán đoạt lẫn nhau. Lịch sử gọi khoảng thời gian này là thời kỳ chuyển tiếp thứ nhất, bao gồm các vương triều từ 7 đến 10, kéo dài trong khoảng 125 năm (2181 TCN – 2055 TCN).
Thời kỳ Trung vương quốc
Quá trình thống nhất đất nước diễn ra thông qua một cuộc đấu tranh ác liệt, gian nan và kéo dài giữa hai phe quý tộc lớn tại Heracleopolis và Thebes. Nhờ vị trí địa lý thuận lợi cùng sự ủng hộ từ các vùng miền Nam, phe quý tộc ở Thebes đã giành chiến thắng. Lãnh đạo của Thành phố Thebes, Mentuhotep, trở thành người sáng lập Vương triều thứ 11 và đồng thời là Pharaoh cai trị toàn bộ Ai Cập. Từ đó, khởi đầu cho thời kỳ Trung vương quốc trong lịch sử Ai Cập cổ đại.
Thời kỳ Trung vương quốc bao gồm các vương triều từ 11 đến 14 (2134 TCN – 1690 TCN). Các vị pharaoh trong giai đoạn này đã đưa đất nước vào thời kỳ thịnh vượng và ổn định, đồng thời tạo ra sự thúc đẩy cho sự phục hồi của nghệ thuật, văn học và các dự án xây dựng hoành tráng. Dưới sự lãnh đạo của Mentuhotep II và các vị vua kế nhiệm của Vương triều thứ 11, quốc gia tập trung ở Thebes. Tuy nhiên, khi vị tể tướng Amenemhat I lên ngôi khởi đầu cho triều đại thứ 12 (khoảng năm 1985 TCN), ông đã di dời kinh đô quốc gia đến thành phố Itawy.
Tại Itawy, các vị pharaoh triều đại thứ 12 đã đưa ra chương trình cải tạo đất đai và hệ thống thủy lợi nhằm tăng cường sản xuất nông nghiệp trong vùng. Đồng thời, họ đã tiến hành các chiến dịch quân sự để chiếm lại vùng Nubia, nơi có các mỏ đá và vàng quý giá. Trong khi đó, dân chúng đã xây dựng một hệ thống phòng thủ tại phía đông của đồng bằng châu thổ, được biết đến với cái tên “Trường thành của các vị vua”, nhằm bảo vệ khu vực này khỏi các cuộc tấn công từ bên ngoài.
>> Có thể bạn quan tâm: Khám phá về quần thể Angkor Wat
Thời kỳ Chuyển tiếp thứ 2
Vào khoảng năm 1785 TCN, khi sức mạnh của các vị pharaoh trong thời kỳ Trung Vương quốc bắt đầu suy yếu, cư dân châu Á sống tại thành phố Avaris ở miền đông của đồng bằng châu thổ đã đạt được quyền kiểm soát khu vực. Cuối cùng, họ thậm chí chiếm giữ quyền lực tại Ai Cập và được biết đến dưới cái tên người Hyksos. Chính quyền của Pharaoh đã phải rút lui về Thebes, nơi các vị vua bị coi như các chư hầu và buộc phải đóng góp. Giai đoạn này trong lịch sử được gọi là thời kỳ chuyển tiếp thứ 2, bao gồm các vương triều từ 15 đến 17, kéo dài trong khoảng 125 năm (1674 TCN – 1549 TCN).
Người Hyksos đã mô phỏng cấu trúc chính quyền của Ai Cập và tự nhận mình là những pharaoh, từ đó họ đã hòa trộn các yếu tố văn hóa Ai Cập vào tầng lớp văn hóa thời kỳ đồ đồng của họ.
Thời kỳ Tân vương quốc
Vào khoảng năm 1785 TCN, trong tình hình phân loại bởi bọn thống trị ngoại tộc, nhân dân Ai Cập đã liên tục khởi binh chống lại. Vị lãnh đạo của phong trào giải phóng lúc đó là một quý tộc tên Ahmosis, từ thành phố Thebes. Sau khi thành công trong việc đẩy lùi quân xâm lược và hoàn thành nhiệm vụ giải phóng quê hương khoảng năm 1560 TCN, Ahmosis đã trở thành sáng lập vương triều thứ 18. Khi đó, một giai đoạn mới trong lịch sử Ai Cập đã bắt đầu – thời kỳ Tân Vương quốc – bao gồm các vương triều 18 đến 20, kéo dài khoảng 500 năm (1549 TCN – 1069 TCN).
Thời kỳ Tân vương quốc Ai Cập cổ đại có sự phát triển rõ nét
Các pharaoh thời kỳ Tân Vương quốc đã thiết lập một thời kỳ thịnh vượng. thông qua việc củng cố biên giới và tăng cường quan hệ ngoại giao với các quốc gia láng giềng, bao gồm Mitanni, Assyria và Canan. Dưới triều đại của Tumosis I và sau đó là cháu trai ông, Tumosis III, các cuộc chiến dịch quân sự đã đưa đến việc hình thành một đế chế Ai Cập mạnh mẽ. Khi Tumosis III qua đời vào năm 1425 TCN, Ai Cập đã kiểm soát một đế chế bao phủ từ Niya ở phía tây bắc Syria cho đến thác thứ tư trên dòng sông Nile tại Nubia.
Các pharaoh trong thời kỳ này cũng đã khởi đầu các dự án xây dựng quy mô lớn để tôn vinh thần Amun, người được thờ cúng tại đền Karnak. Đền Karnak trở thành ngôi đền lớn nhất từng được xây dựng ở Ai Cập. Họ cũng xây dựng các tượng đài để tôn vinh những thành tựu của mình, cả trong thực tế và tưởng tượng.
Khoảng năm 1279 TCN, Ramses II lên ngôi vua và tiếp tục các dự án xây dựng đền đài cùng với nhiều bức tượng và tháp tưởng niệm. Ông cũng là một nhà lãnh đạo quân sự kiên cường, dẫn đầu quân đội Ai Cập trong trận chiến Kadesh chống lại người Hittite. Sau một cuộc chiến đấu không thể phân thắng bại, hai bên đã đồng ý ký kết hiệp ước hòa bình. Với cả Ai Cập và Hittite đều không thể chiếm ưu thế và cả hai đều lo ngại trước sự mở rộng của đế quốc Assyria, Ai Cập sau đó đã rút lui khỏi một số vùng lãnh thổ ở Cận Đông.
Sự giàu có của Ai Cập đã làm nó trở thành mục tiêu hấp dẫn cho các cuộc xâm lược, đặc biệt từ phía người Libya Berber từ phía tây và các dân tộc ven biển. Mặc dù ban đầu quân đội Ai Cập có thể đẩy lùi các cuộc xâm lược, nhưng cuối cùng họ đã mất quyền kiểm soát các vùng lãnh thổ còn lại ở miền nam Canan, với hầu hết chúng rơi vào tay Assyria. Các yếu tố đe dọa bên ngoài đã gia tăng đáng kể do các vấn đề nội bộ như tham nhũng và bất ổn xã hội.
Thời kỳ Chuyển tiếp thứ ba
Sau khi Ramses XI qua đời vào năm 1078 TCN, thời kỳ Tân Vương quốc kết thúc, mở ra thời kỳ Chuyển tiếp thứ 3, kéo dài cho đến khoảng năm 664 TCN, bao gồm các vương triều 21 đến 25. Trong giai đoạn này, chính quyền Ai Cập dần dần trải qua sự suy thoái, dẫn đến nhiều bất ổn chính trị. Ai Cập bị chia cắt và rơi vào tình trạng dưới sự kiểm soát của các quốc gia nước ngoài.
Vào giữa thế kỷ thứ 10 TCN, Soosen I, một thủ lĩnh quân đội người Libya, tiến hành một cuộc đảo chính quân sự, chiếm ngôi pharaoh và thành lập một triều đại ngoại tộc cai trị toàn bộ Ai Cập.
Vào đầu thế kỷ thứ 8 TCN, trong bối cảnh tình hình hỗn loạn và sự suy yếu ở Ai Cập, người Nubia ở phía nam đã tận dụng cơ hội để tiến công, lật đổ chế độ thống trị của người Libya và lên ngôi. Họ thành lập một vương triều ngoại tộc mới vào năm 726 TCN. Tới năm 671 TCN, Ai Cập lại bị quân đội của Assyria xâm chiếm và chiếm đóng.
Thời kỳ Hậu Nguyên
Chế độ thống trị của Assyria không kéo dài lâu. Dưới sự chỉ huy của một quý tộc miền Bắc tên là Pisamtik, người dân Ai Cập đã nổi dậy và đánh đuổi người Assyria, khôi phục lại quê hương. Pisamtik sau đó thành lập Vương triều thứ 26, khởi đầu thời kỳ vương quốc Sait (654 TCN – 525 TCN), thời kỳ độc lập cuối cùng trong lịch sử Ai Cập cổ đại, được gọi là thời kỳ Hậu Nguyên.
Ai Cập cổ đại bị cai trị thời Hậu Nguyên
Từ nửa sau thế kỷ thứ 6 TCN trở đi, Ai Cập liên tục bị xâm lược và áp bức bởi người Ba Tư, sau đó lại rơi vào tay của Alexander đại đế của Macedonia vào năm 332 TCN. Sau khi Alexander qua đời, Ai Cập trở thành một phần của đế chế do vị tướng của Alexander, Ptolemaios, thống trị. Từ đây, lịch sử Ai Cập bắt đầu thời kỳ Hi Lạp hoá từ thế kỷ thứ 4 TCN cho đến thế kỷ thứ 1 TCN.
Trong suốt hơn 2000 năm sau thời kỳ Hậu Nguyên, Ai Cập liên tục trở thành một thuộc địa của các đế quốc lớn mạnh xung quanh.
Cho đến năm 1954, Tổng thống Ai Cập Gamal Abdel Nasser trở thành người Ai Cập đầu tiên kiểm soát chính trị và tự quản lý Ai Cập, là từ khi pharaoh Nectanebo II bị quân Ba Tư lật đổ vào năm 343 TCN.
Giới thiệu về Ai Cập cổ đại – Những nét văn hóa độc đáo, bí ẩn
Nền văn minh cổ đại của Ai Cập đã được các nhà sử học xem là nguồn gốc của nền văn minh toàn cầu. Những thành tựu rực rỡ này không chỉ khiến chúng ta ngưỡng mộ mà còn đặt ra những thách thức đối với các nhà sử học trong việc tìm hiểu và tìm lời giải đáp xung quanh nó.
Hội họa
Hội họa thời Ai cập cổ đại
Trong nền văn minh Ai Cập cổ đại, nghệ thuật vẽ tranh thường gắn liền với những hình ảnh tươi sáng. Các tông màu như xanh lam, đỏ, cam, vàng, trắng và đen được sử dụng để phác thảo màu sắc rực rỡ của các chủ đề tôn giáo và tín ngưỡng của người dân Ai Cập cổ đại.
Phong cách hình thành họa tiết độc đáo bằng những đường nét đơn giản, gọn gàng và tường tận, kết hợp với các câu chuyện thần thoại và huyền thoại về các vị thần đã tạo ra sự đặc sắc riêng cho nghệ thuật hội họa trong thời kỳ cổ đại của Ai Cập.
Nghệ thuật kiến trúc
Nghệ thuật kiến trúc kim tự tháp đỉnh cao thời Ai Cập cổ đại
Nghệ thuật kiến trúc trong thời kỳ cổ đại Ai Cập được nhiều người biết đến thông qua hình ảnh của Kim tự tháp Giza và khu đền thờ tại Thebes. Các công trình kiến trúc tuyệt vời, có quy mô vô cùng to lớn và được xây dựng từ đá với độ chính xác tuyệt đối từ hàng ngàn năm trước đã khiến các nhà nghiên cứu đương đại phải ngạc nhiên và sửng sốt trước tài nghệ của người Ai Cập thời cổ đại.
Chữ viết
Chữ tượng hình người Ai Cập cổ đại có niên đại từ khoảng 3,000 TCN
Việc khám phá phiến đá Rosetta đã đóng góp quan trọng trong việc giúp các nhà nghiên cứu tìm ra cách giải mã chữ tượng hình của người Ai Cập cổ đại, có niên đại từ khoảng 3,000 TCN.
Được gọi là “lời của các vị thần” bởi người Ai Cập, chữ tượng hình đã được coi là một hình thức viết có tính huyền bí và thiêng liêng bởi người Hy Lạp, họ gọi nó là “văn thánh”. Từ việc này, các nghiên cứu và công việc giải mã đã tiến xa hơn trong việc hiểu về ngôn ngữ và văn hóa của người Ai Cập cổ đại.
Nghệ thuật ướp xác
Khi giới thiệu về Ai Cập cổ đại, ngoài kim tự tháp, người ta còn được nhắc đến nghệ thuật ướp xác đầy kì lạ và bí ẩn.
Nghệ thuật ướp xác đầy kỳ lạ thời Ai Cập cổ đại
Thực tế, nghệ thuật ướp xác của người Ai Cập cổ đại là một khía cạnh đáng chú ý. Các xác ướp có niên đại hàng nghìn năm đã rõ ràng chứng tỏ sự tinh vi và chất lượng nghệ thuật ướp xác của họ, một nghệ thuật mà họ thực sự là bậc thầy trong việc thực hiện.
Thời kỳ Ai Cập cổ đại là một giai đoạn quan trọng trong lịch sử nhân loại, nơi nền văn minh độc đáo, nghệ thuật và khoa học đã nở rộ. Mong rằng, bài viết giới thiệu về Ai Cập cổ đại giúp bạn có thêm những khám phá khía cạnh độc đáo về sự tiến bộ và sự thay đổi của xã hội qua hàng ngàn năm lịch sử.
